آسمان آ بی

نیم نگاهی به کتاب طبقات سامری

نوشته؛ محمد شاه فرهود

به قلم حسین پرواز : طبقات سامری نوشته‌ی محمدشاه فرهود فرهیخته‌ترین کتاب بیست سال اخیر است. شباهت نام کتاب طبقات سامری آدم را به یاد کتاب طبقات ناصری می‌برد.

طبقات ناصری در گذشته و در عهد شخصی به نام ناصر‌الدین نوشته شده و به وی اهدا گردیده ، از آن رو طبقات ناصری خوانده شده است.

ولی طبقات سامری استعاره‌ی از نام کتاب طبقات ناصری جمع مدلول گوساله‌ی سامری است برای گوساله پرستان در عصر حاضر ، در قرن بیست و یک.

گوساله‌ی سامری پیکر-مجسمه‌ی یک گوساله‌ی قوی عضله‌ی شاخ‌دار است که در غیبت حضرت موسیٰ آنگاهی که با خدا در مصاحبت بود ، از طلای زرد بیست‌ویک عیار ساخته شده است. و مردمان را وعده داده اند که آرزوهایشان از آن مرجع حاصل می‌شود.

و فرهود درکتاب تحقیقی پرمایه‌اش می‌نمایاند که امروز این امتِ پیامبر اسلام و مسکونه‌ و یا منسوب به افغانستان است که گرد گوساله‌ی سامری عصر می‌چرخند و طلب مقصود می‌کنند. گوساله‌ی کتاب فرهود ؛ امریکا و ناتو و هم‌پیمانانش هستند که با سرازیر کردن میلیارد‌ها دالر ، قوم زرپرست را به گرد خود کشانیدند و در بدل زر و زمین همه‌ی اعتقادات ، پرهیزکاری ، علو همت و انسان بودگی شان را از آنها ربودند. ما دیدیم که این زراندوزی همه‌ی رفاه و امکانات را به شماری اندک فراهم کرداما احساس درد و درکِ ، رنج و بیچارگی میلیون‌ها مردم را از آنها گرفت. در متن کتاب می‌خوانیم :

« دولت فعلی، گوسالۀ مقدس و طلایی است که از دهنش جواهرات میریزد. طبقات ارگ نشین و مافیایی اش نیز بر گردِ این گوسالۀ زرین می‌چرخند و می‌بلعند.. به یگانه چیزی که سجده می‌کنند طلا و زر است. به یگانه چیزی که پشت می‌کنند، مردم و میهن است. اینان دچار ازخودبیگانگی شده اند » ( طبقات سامری )

در طبقات سامری نه تنها به رموز و نگفته‌های زراندوزی و زمین خواری اشخاص و افراد پی می‌برید بلکه تاریخ صدسال این مملکت را در بهترین صورت ایجاز آن در نثر شیرین و مستند خواهید خواند. در این کتاب نه فقط از طبقات ، بلکه از جنبش‌ها و تغییرات گوناگون در طول صدسال کوتاه کوتاه سخن رفته است. آنچه به این اثر یگانه و ناب زیبایی و جذابیت می‌بخشد زبان شیوای فرهود است در رویکرد طنز ، طنز به معنای جدید و پساساختارگرایی کلمه و بازی زبانی و کاربرد مفاهیم مترادف واژه‌ها در دال‌هال شناور است.

این متن گیرا زمانی به اوج می‌رسدکه فصل‌ها و مباحث را با تمثیلات و حکایات مماثل از متون نظم و نثر ادبیات کلاسیک فارسی دری مزین می‌کند ، می‌آراید. آنجا که که در آغاز کتاب ؛ فصل ، پیشینه‌ی بحث طبقاتی ، را با بریده‌ی از

سیاست‌نامه‌ی خواجه نظام‌الملک می‌آغازد :

« پادشاهان را همیشه دو خزینه بوده است یکی خزانۀ اصل و یکی خزانۀ خرج، و مالی که حاصل شدی بیشتر بخزانۀ اصل بردندی و کمتر به خزانۀ خرج. و در پادشاهی:پادشاه، وزیر و دبیر ، ندیمان، علما و خواص لشکر

طبیبان، شاعران و منجمین شحنه، قاضی، محتسب و جاسوس رعایا

بازرگانان، غلامان، مفسدان و صوفیان سیرالملوک/ خواجه نظام الملک

پیشینۀ بحث طبقاتی ... »

یا در جای دیگر تمثیلی از تاریخ بیهقی ذکر می‌کند : حسنک را سوی دار بردند.....

جامعه‌ی ما در هر پادشاه‌گردشی دچار دگرگونی عمیق شده است و هربار نیز طبقات جدید مخصوصاً طبقه‌ی ثروتمند روییده است. فرهود در کمال دقت این تغییرات و دست‌ به دست شدن تملک و ثروت را فهرست و رده بندی کرده و طبقات را در تمام نظام‌ها و رژیم‌های مختلف در زلال اسناد و ذکر سنوات از ظهور ، حضور و موجودیت‌شان توضیح داده است. در مقدمه کتاب طبقات سامری می‌خوانیم :

« در این نوشتار محور اصلی و محدودۀ بحث، بررسی ساختار طبقات و اقشار اجتماعی در دو دهۀ پسین است. ساختاری که عناصر و حلقه‌هایش به صورت فاجعه آمیزی، شکل گرفته اند. طبقات ثروتمند، و طبقات فقیر، در وضعیت جدید، دچار استحاله، نوسان و جابجایی‌های عدیده‌‌‌ای گردیده اند.دولتی که پس از طالبان بوجود آورده شد، به طبقات نوینی نیز ضرورت داشت. طبقات زراندوز و زمینخور، وطبقات فقیر و گرسنه.

طبقات سامری، نامی‌است که به ثروتمندان طلاخور و تازه بدوران رسیده اطلاق می‌گردد. طبقات سامری طبقات باد آورده‌‌‌ای است که بطور خلق الساعه در قلمرو سیاسی و اقتصادی مملکت پدیدار شده و فقط بر گردِ زر و زور و زمین می‌چرخند. افرادی که متکی به زور، به انباشت زر و زمین پرداخته اند. » ( مقدمه‌ی طبقات سامری )

نویسنده بر خلاف دستگاه چور و فساد اداری این بیست سال اخیر در منتهای امانت داری افراد و دسته‌های را که یک شبه تا چند شبه صاحب ثروت‌های کلان طلایی شدند را شناسایی و ردیف می‌کند ، نام اشخاص را نمی‌بردولی هر خواننده‌ی آگاه به جریان‌های این بیست سال اخیر افغانستان به روشنی می‌یابد که در هر کتگوری چشم‌داشت نویسنده به سوی چه کسی رفته است.

مبحث مربوط به تفرقه‌های مختلفی که این نیم قرن اخیر و بیشتر این دو دهه در کشور در انداخته اند ، را اعم از تفرقه‌ی قومی‌، زبانی ، مذهبی ، سمتی و سیاسی و نیز انواع ستم ، از جمله ستم جنسیتی را بر می‌شمارد انگشت می‌گذارد و از آن شمار به تفرقه زبانی به تفصیل می‌پردازد. در این فصل تفاوت‌های گویشی و سلیقه‌ی زبان فارسی دری را در عالی‌ترین برداشت ممکن بیطرفانه و با دقت پروسواسی دنبال کرده است.

زیبایی این مبحث در آن است که استدلال‌ها همه مستند هستند و بالاتر از آن نویسنده راه حل‌های مردمی‌و فراقومی‌دم دست می‌گذارد.

بحث تفرقه‌ی زبانی و استفاده‌ی گویاحساسیت برانگیز استفاده کلمات یکی از بحث‌های علمی‌و اکادمیک کتاب است. جناب فرهود با استفاده از موارد و مآخذ دست اول زبان‌شناختی به طرح و تشریح مسأله پرداخته است. در این بحث شما به نکات اساسی و باارزشی در خصوص تفاوت لهجه واستفاده زبان در جغرافیای مختلف زبانی بر می‌خورید. و این از تبحر نویسنده در زبان و ادبیات شناسی حکایت دارد.

منابع و مآخذ فارسی و انگلیسی هم در ذیل صفحه‌ی مربوط و هم در پایان اثر به صورت کتابنامه فهرست شده است و شامل منابع متنی ( کتاب‌ها ) منابع ویدیویی ( یوتیوب ) و منابع تصوری ( عکس ) می‌باشد. و مجوع شان به بیشتر از هفتاد منبع می‌رسد.

فهرست‌ها و آمار و ارقام همه از منابع دست اول و نهاد‌های ذیربط بین المللی مانند سیگار برداشته شده است.

کتاب طبقات سامری در نوع خود از نخستین آثاراکادمیک و مشرحی است که با دقت بالایی توسط جناب محمد شاه فرهود نویسنده ، منتقد و ادبیات شناس معاصر افغانستان نوشته شده است.در انترنت در سایت گفتمان به صورت پی‌دی‌اف و آزاد موجود است.

من از خواندن آن بهره‌ها بردم و با تمام صداقت و اطمینان می‌خواهم بگویم که کتاب از چنان نثر زیبا، سلیس ، و پر جاذبه‌ی برخوردار است که بار بار لقمه‌ی غذای تان سرد می‌شود و شما غرق مطالعه خواهید بود.

برای فرهود عزیز سلامتی ، طول عمر و تألیف‌های بیشتر آرزو می‌کنم.